50-LECIE OKRĘGOWEGO ZWIĄZKU PIŁKI RĘCZNEJ W KIELCACH 1958-2008 – I. 30 lat po Szczypiornie

Kielecka piłka ręczna, jak niemal wszędzie w kraju, swoje korzenie ma w szkołach. W drugiej połowie lat 40-tych w piłkę ręczną zaczęli grać kieleccy gimnazjaliści. Grano wtedy w 11-osobowych składach, a pierwsze oficjalne mecze odbywały się tam, gdzie dziś stoi stadion przy ulicy Ściegiennego, a wcześniej był stadion Błękitnych. Na początku rywalizowały zespoły z gimnazjum im. Stanisława Kostki i gimnazjum im. Śniadeckiego, a mecze ściągały tłumy kibiców, głównie uczniów obu szkół. W obu zespołach nie brakowało znanych później znanych nazwisk – w drużynie gimnazjum Kostki grali między innymi Maciej Piwowoński (później trener koszykówki), Kazimierz Przyłucki (w latach 1964-67 prezes Związku Piłki Ręcznej w Polsce), a barw popularnego „Śniadka” bronił późniejszy znakomity aktor, Wiesław Gołas, który mieszkał na nieodległej ulicy Mahometańskiej.

Pierwszym klubem, który pod swoje skrzydła przygarnął szczypiornistów była kielecka Tęcza, a w pierwszych mistrzostwach województwa (1955) wygrała Tęcza przed Zrywem Kielce, Unią Pionki i Kolejarzem Kielce. W tym samym roku Tęcza była gospodarzem turnieju półfinałowego o awans do pierwszej ligi. Kielczanie zajęli drugie miejsce i nie awansowali do finału.

W 1958 roku Tęcza grała w drugiej lidze, ale dalekie wyjazdy, między innymi do Grudziądza, Kwidzyna, Szczecina, Bydgoszczy, zrujnowały budżet sekcji i mimo niezłego poziomu sportowego drużyna nie dotrwała do końca rozgrywek. W tym samym roku powstał Okręgowy Związek Piłki
Ręcznej, którego 50-lecie właśnie obchodzimy.

Pod koniec lat 50-tych 11-osobowa piłkę ręczną, w którą grano na trawiastych boiskach do piłki nożnej lub na kortach tenisowych, zaczęła wypierać 7-osobowa odmiana tej gry, przez kilka lat obie te wersje funkcjonowały równolegle, organizowano dla nich oddzielne rozgrywki. Tęcza była bliska awansu do pierwszej ligi w „siódemce” – dotarła do finału eliminacji, ale znów nie udało się wywalczyć awansu.
W 1959 roku odbyły się pierwsze mistrzostwa województwa kieleckiego w odmianie 7-osobowej. Rywalizowano na trawiastym boisku Czarnych Radom. W finale Tęcza pokonała radomskie Studium Nauczycielskie 24:8. W tym samym roku kielecki klub kolejny raz był gospodarzem półfinału baraży o awans do pierwszej ligi. Turniej odbywał się na kortach tenisowych Błękitnych i nie dał gospodarzom awansu.

W 1957 roku odbył się pierwszy w Kielcach halowy mecz szczypiorniaka. Ze względu na małe gabaryty hali Wojewódzkiego Domu Kultury zespoły Tęczy i Szkolnego Klubu Sportowego Towarzystwa Dzieci nr 1 grały w 6-osobowych zestawieniach. Na początku lat 60-tych mocną drużynę mieli kieleccy Budowlani, grali w niej między innymi Edward Strząbała, Adam Massalski, Wojciech Dębski i Marek Kędzior.

W 1971 roku zespół Iskry Kielce, pod wodzą Edwarda Strząbały, który przejął zespół od trenera Stefana Czekały, po raz pierwszy w historii awansował do drugiej ligi, wcześniej błyskawicznie przechodząc przez rozgrywki klasy A i trzeciej ligi. W debiutanckim sezonie świetnie spisujący się w rozgrywkach kielczanie zajęli trzecie miejsce, za Gwardią Opole i Pogonią Szczecin.
Ale nie tylko w Kielcach grano w piłkę ręczna. W latach 60-tych w mistrzostwach województwa czy rozgrywkach klasy A rywalizowały między innymi zespoły AKS Busko-Zdrój, Stali Końskie, Skórzanych Skarżysko, UKS Opatów (kobiety), Broni i Orląt Radom, KSZO Ostrowiec Świętokrzyski, Wisły Sandomierz, Naprzodu Jędrzejów i LZS Tczów. Z początkiem lat 60-tych zaczęła raczkować również kobieca piłka ręczna. W Kielcach prekursorkami tego sportu były uczennice III Liceum Ogólnokształcącego im. Norwida (tamtejsze asfaltowe boisko było potem również areną zmagań ligowych męskiej drużyny Iskry), a drużynę przy tej szkole założył późniejszy wieloletni prezes okręgowego związku, Marian Grzesik. Ten zespół kładł podwaliny pod powstanie Międzyszkolnego Klubu Sportowego Żak. Potem drużyna, już jako Iskra Kielce, przez pięć lat grała w drugiej lidze. W rozgrywkach tych startowały również inne drużyny z naszego województwa, między innymi Naprzód Jędrzejów i Świt Wolica. W 1973 roku, po połączeniu SHL oraz Iskry i powstaniu Korony, kobieca sekcja została przekazana do Budowlanych Kielce, a klub

Siódemka ŻAK Kielce przed meczem w lidze woj. z MKS Orlęta Radom w dniu 22.05.1967 r.
Stoją od lewej : Elżbieta Predygier, Jadwiga Maliszewska, Ewa Zalińska, Jadwiga Nawrocka, Małgorzata Sowińska, Urszula Urbaniak, Halina Podkańska

ten przez wiele lat występował w drugiej lidze. Potem te tradycje przejęły Famar, Ambit/Piwowar, Kolporter, Vive i wreszcie KSS Kielce. Najlepszy okres klubu to czas, gdy sponsorowała go firma Kolporter. W 2000 roku drużyna trenera Mariana Siewruka awansowała do ekstraklasy, w której grała przez cztery sezony. W sezonie 2005/06 na najwyższym szczeblu rozgrywek grało Vive Kielce, które przejęło zespół Łysogór i wzmocniło go. Potem drużyna została rozwiązana. Powstanie Korony w 1973 roku było przełomem dla męskiej piłki ręcznej w Kielcach. Opieka patronackich zakładów, między innymi Fabryki Łożysk Tocznych Iskra i FSS Polmo-SHL, pozwalała na wzmacnianie zespołu nie tylko najzdolniejszymi zawodnikami z województwa, ale również graczami spoza regionu. I tak trafili do Kielc między innymi bramkarz Paweł Leśniczak z Grunwaldu Poznań, a z AZS Białystok Marian Sienkiewicz i późniejszy brązowy medalista igrzysk olimpijskich w Montrealu (1976), Jerzy Melcer.

Już w sezonie 1974/75 drużyna tego klubu po raz pierwszy w historii awansowała do ekstraklasy. Debiutancki sezon w ekstraklasie nie był udany. Podstawowym problemem był …brak hali. Od kilku lat rozgrywki ligowe były bowiem rozgrywane w zamkniętych obiektach. Popularna „Budowlanka” przy ulicy Jagiellońskiej spełniała wymogi drugoligowe Siódemka ŻAK Kielce przed meczem w lidze woj. z MKS Orlęta Radom w dniu 22.05.1967 r. Stoją od lewej : Elżbieta Predygier, Jadwiga Maliszewska, Ewa Zalińska, Jadwiga Nawrocka, Małgorzata Sowińska, Urszula Urbaniak, Halina Podkańska 11 50-lecie Okręgowego Związku Piłki Ręcznej w Kielcach (boisko było wymiarowe, nie było natomiast trybun), ale nie nadawała się do rozgrywek na najwyższym szczeblu. Zanim halę Budowlanych przebudowano, Korona występowała w roli gospodarza grając …w Mielcu. Trwało to przez całą pierwszą rundę, w której kielczanie wygrali tylko jeden mecz. Na rozgrywki rewanżowe Korona przeniosła się do zmodernizowanej „Budowlanki”, ale nie zdołała utrzymać statusu pierwszoligowca, zajmując w rozgrywkach ostatnie, dziesiąte miejsce.

Powrót do pierwszej ligi nastąpił już w sezonie 1978/79. W 1980 roku Korona zdobyła pierwszy w historii województwa medal mistrzostw Polski seniorów w grach zespołowych - brązowy. Wyprzedziły ją tylko Śląsk Wrocław i Hutnik Kraków.

W kolejnych sezonach Korona nie włączała się już do walki o medale, zajmując siódme i ósme miejsce w rozgrywkach, a po sezonie 1982/93, mimo powrotu Strząbały i młodszego z braci Tłuczyńskich, ponownie spadając do drugiej ligi. W niej nie zabawiła długo – tylko jeden sezon. Od rozgrywek sezonu 1984/85 Kielce nieprzerwanie mają drużynę w ekstraklasie szczypiornistów.

W 1985 roku kolejne historyczne wydarzenie – Korona zdobyła w Płocku pierwszy Puchar Polski, pokonując Śląsk Wrocław, Posnanię Poznań i Gwardię Opole. Po zdobyciu pucharu na kontrakt do Egiptu wyjechał trener Edward Strząbała (ponownie zastąpił go Roman Trzmiel), a zespół w nagrodę wyjechał na turniej do Soczi, gdzie mógł zagrać z tak egzotycznymi rywalami, jak reprezentacje Kuby i …Gwinei.

Drużyna Iskry Kielce w połowie lat 80-tych.

25 października 1985 roku z udziałem najwyższych władz miasta otwarto od dawna oczekiwaną (budowa rozpoczęła się w 1976 roku) halę przy ulicy Krakowskiej, która przez 21 lat była świadkiem największych sukcesów kieleckiego szczypiorniaka i gościła najlepszych piłkarzy ręcznych świata. Na otwarcie hali pierwszy raz w Kielcach zagrała reprezentacja Polski, rozgrywając dwumecz z ZSRR - najlepszą wówczas drużyną na świecie i jedną z najbardziej utytułowanych w historii. Nadkompletowi kibiców zaprezentowali się tacy gracze jak Marek Kordowiecki, Zbigniew Plechoć, Andrzej Mientus, Eugeniusz Szukalski, Zdzisław Antczak, Zbigniew Urbanowicz, Zbigniew Robert, Lesław Dziuba, czy późniejsi trenerzy kieleckiego Vive – Daniel Waszkiewicz, Zbigniew Tłuczyński i Bogdan Wenta, a także Piotr Konitz – ojciec występującego dziś w kieleckim zespole Bartosza. Barw „Sbornej” pod wodzą znakomitego trenera Anatolia Jewtuszenko bronili między innymi Szipienko, Golin, Szewcow, Gagin i Waluzkas. Pierwszy mecz wygrali „biało-czerwoni” 27:24, w drugim 27:21 triumfowali rywale.

W 1990 roku kielecki zespół zadebiutował w europejskich pucharach (Puchar Zdobywców Pucharów), ale nie przeszedł pierwszego rywala – czeskiego Banika Karwina. Rok później sekcja piłki ręcznej odłączyła się od Korony i funkcjonowała od tej pory jako Klub Sportowy Iskra.

W sezonie 1992/93 po raz pierwszy w historii klub świętował mistrzostwo Polski, sukces ten powtarzając w następnym sezonie. Zaczęła się złota era kieleckiej piłki ręcznej, naznaczona do tej pory sześcioma tytułami mistrza Drużyna Iskry Kielce w połowie lat 80-tych. 13 50-lecie Okręgowego Związku Piłki Ręcznej w Kielcach Polski (oraz dwoma wicemistrzostwami, sześcioma, wraz z tym z 1980 roku, brązowymi medalami i pięcioma Pucharami Polski) i nieprzerwanym od 15 lat udziałem w europejskich rozgrywkach. Trzykrotnie kielecki zespół docierał do ćwierćfinałów tej rywalizacji, jako pierwszy polski męski zespół zagrał w rozgrywkach Ligi Mistrzów (1999/2000), a w 1998 roku zespół pod wodzą Stanisława Hojdy pokonał w Kielcach słynny niemiecki THW Kiel. W hali przy ulicy Krakowskiej, a później w nowym obiekcie na ulicy Bocznej, odbywały się mecze eliminacji mistrzostw świata i Europy, grały czołowe drużyny świata – Francja, Niemcy, Szwecja, Hiszpania.

W kieleckim klubie grali najlepsi polscy szczypiorniści, reprezentanci Polski: wychowanek KSZO Ostrowiec Świętokrzyski Artur Lipka, Zbigniew Robert, Marek Budny, Rafał Bernacki, Maciej Stęczniewski, Robert Nowakowski, Dariusz Bugaj, Ryszard Lubaski, Piotr Przybecki, Jacek Kośmider, Eugeniusz Wenta, Jacek Olejnik, Radosław Wasiak, gracze zza wschodniej granicy – m. in. Aleksander Malinowski, Wiktor Jaszczuk, Aleksander Czernysz, Aleksander Litowski. Kilku zawodników, znanych potem na europejskich arenach, uczyło się w Iskrze ,,dorosłej’’ piłki ręcznej, jak na przykład późniejsi wicemistrzowie świata Mariusz Jurasik i wychowanek Wisły Sandomierz Karol Bielecki.

Zmieniali się sponsorzy, zmieniała się nazwa klubu: Iskra Ceresit, Kolporter, Kolporter Lider Market, Iskra Lider Market, a od 2003 roku, kiedy prezesem klubu został holenderski przedsiębiorca Bertus Servaas – Vive Kielce. Właśnie w 2003 roku kielecki klub zdobył swój ostatni jak dotąd tytuł mistrza Polski. W 2002 Piotr Grabarczyk i Karol Bielecki zostali w Gdańsku młodzieżowymi mistrzami Europy, a w 2007 trzech zawodników Vive – Michał Jurecki, Patryk Kuchczyński i Mateusz Jachlewski miało udział w największym sukcesie polskiego handballu – wicemistrzostwie świata w Niemczech. Jachlewski wraz z reprezentacją Polski zajął piąte miejsce w igrzyskach olimpijskich w Pekinie 2008. W tym roku trenerem Vive został selekcjoner reprezentacji Polski, Bogdan Wenta.

Innymi mocnymi ośrodkami piłki ręcznej w województwie są Końskie i Sandomierz. Sekcja szczypiorniaka w Stali Końskie powstała w 1968 roku. Potem zespół grał jako Neptun, MKS, a ostatnio KSSPR Końskie. W 1994 roku drużyna awansowała do drugiej ligi, a w 2001 roku miał miejsce największy sukces koneckiej piłki ręcznej – awans do ekstraklasy. Przygoda na najwyższym szczeblu rozgrywek trwała tylko jeden sezon. Do większych sukcesów klubu trzeba zaliczyć mistrzostwo Polski juniorów młodszych w 2003 roku i wicemistrzostwo juniorów dwa lata później. Zawodnikami, którzy w Końskich stawiali swoje pierwsze sportowe kroki są 14 50-lecie Okręgowego Związku Piłki Ręcznej w Kielcach bracia Przybylscy – Marek (wielokrotny reprezentant Polski) i Krzysztof (wielokrotny medalista mistrzostw kraju w barwach Iskry).

W Sandomierzu sekcja piłki ręcznej powstała w 1966 roku, a w latach 1967-69 drużyna Wisły grała w drugiej lidze. W 1984 na trzy lata zawieszono działalność, w 1998 roku drużyna wróciła do drugiej ligi, a w 2000 roku awansowała do serii B I ligi. W tym samym roku w Sandomierzu oddano do użytku nową halę sportową, gdzie Wisła rozgrywa swoje mecze. Najbardziej znanym wychowankiem klubu z Sandomierza jest Karol Bielecki.